همکاری های هسته‌ای ایران و فرانسه

همکاری های هسته‌ای ایران و فرانسه

اولین همکاری هسته‌ای ایران و فرانسه به سال 1969 برمی گردد. وزیر اقتصاد ایران و مدیرکل کمیسیاریای انرژی اتمی فرانسه در تاریخ 11 مارس 1969 پروتکل تحقیقات رادیواکتیو را در تهران امضاء کردند. وزیر اقتصاد ایران،‌ آمادگی ایران را برای توسعۀ تحقیقات درخصوص مواد رادیواکتیو اعلام کرد. رابرت هیرش، مدیرکل کمیساریا نیز اعلام کرد که این کمیساریا امکان شناخت فنی و تجربیات لازم جهت انجام چنین تحقیقاتی را در اختیار دارد و درصورت موافقت با توجه به شرایط این پروتکل، به دولت ایران در بهره‌برداری از ذخائر مکشوفه کمک خواهد کرد. طبق این پروتکل، مقرر شد کمیساریای انرژی اتمی فرانسه یک زمین شناس باتجربه را یک ماه بعد از اجرای قطعی پروتکل به ایران اعزام کند تا با همکاری مقامات ایرانی، مقدمات اعزام یک اکیپ اکتشافی متخصص در امر پژوهش ذخائر مواد رادیواکتیو را به ایران فراهم کند. در فاز اولیه که تقریباً یک سال طول خواهد کشید، گروه اکتشافی مذکور تمامی تلاش‌های خود را با همکاری گروه کارشناسان ایرانی وزارت اقتصاد به کار خواهد گرفت تا در کوتاه ترین مدت مناطقی از خاک ایران را که از نقطه نظر زمین شناسی برای کاوش ذخائر موارد رادیواکتیو بسیار مناسب می باشد، مشخص کند. چنان چه در فاز اولیۀ عملیات مناطقی از لحاظ ذخائر مواد رادیواکتیو مناسب دیده شود، وزارت اقتصاد آمادگی خود را برای اجرای فاز دوم جهت تسهیل کارهای اکتشافی اکیپ اعلام می کند تا این که در مناطق مورد نظر با موافقت کارشناسان ایرانی و دفتر معادن وزارت اقتصاد، تحقیقات دقیقی از لحاظ وجود ذخائر مواد رادیواکتیو صورت گیرد. اجرای فاز دوم عملیات نیز به مدت سه سال و طبق یک برنامۀ کاری پایه مورد توافق مشترک صورت خواهد گرفت. در پایان مدت مذکور و به شرط این که تمامی کارهای تعیین شده تحقق پیدا کند، کمیساریای انرژی اتمی این اختیار را خواهد داشت تا به کارهای اکتشافی خود برای یک دورۀ سه سالۀ دیگر ادامه دهد. تمامی هزینه های فاز دوم همانند فاز اول، برعهدۀ کمیساریای انرژی اتمی خواهد بود. کمیساریای انرژی اتمی همچنین متعهد شده است که در حد امکانات، آموزش پرسنل ایرانی پوشش دهندۀ کارهای اجرایی مورد نظر در پروتکل را چه در زمینۀ محلی از طریق کارآموزی و چه سفرهای مطالعاتی به فرانسه تسهیل کند.[15]

در نخستین اجلاس کمیسیون مشترک ایران و فرانسه در سطح وزراء برای همکاری اقتصادی که در تاریخ 8 فوریۀ 1974 در پاریس برگزار شد نیز پروتکلی فیمابین هوشنگ انصاری، وزیر اقتصاد ایران و والری ژیسکاردستن، وزیر اقتصاد و دارائی فرانسه منعقد گردید. در این پروتکل، حوزه های مختلف همکاری طرفین مشخص شده بود. یکی از این حوزه ها، انرژی اتمی بود. در این خصوص در پروتکل آمده است: “نظر به علاقۀ خاص طرفین به ایجاد بنیانی جدید به منظور گسترش همکاری صنعتی درازمدت بین دوکشور، طرف ایرانی آمادگی اصولی خود را برای سفارش ساخت چند نیروگاه اتمی به فرانسه به ظرفیت تولید کل تا سقف 5 هزار مگاوات که شرایط آن را مؤسسات دارای صلاحیت دو کشور مشترکاً تعیین خواهند کرد، ابراز داشت. طرف فرانسوی از این موضوع استقبال کرد و موافقت نمود در این رابطه پیشنهادی شامل تدارکات جامع و گسترده برای آموزش پرسنل مربوطه ایرانی تسلیم دارد”.[16]

در تاریخ 6 تیر ماه 1353 برابر با 27 ژوئن 1974 نیز موافقت‌نامه همکاری علمی، فنی و صنعتی برای استفاده صلح‌جویانه از نیروی اتمی بین دولت ایران و دولت جمهوری فرانسه منعقد گردید. طبق این موافقت‌نامه، مقرر گردید ایران و فرانسه در زمینه آموزش افراد و ایجاد اساس و شرایط تهیه و تحویل هر نوع تجهیزات و تأسیسات، همکاری فنی به ‌عمل ‌آورند. این همکاری بین ایران و فرانسه، ناظر به هدف‌های ذیل بود:

-        تأسیس یک مرکز تحقیق و توسعۀ اتمی در ایران؛

-        تربیت متخصص ایرانی.

‌طبق این پروتکل، طرفین همچنین تصمیم ‌گرفتند که اقدامات لازم را برای تحویل ظرفیت برق اتمی تا قدرت 5000 مگاوات از طرف فرانسه به ایران معمول‌ دارند. صنایع فرانسه، تحویل نیروگاه‌های اتمی کامل از نوع آب سبک را به قدرت 900 الی 1000 مگاوات به ایران پیشنهاد خواهد‌ کرد و نخستین واحد از این نوع باید با توجه به الزامات مربوط به ساختمان، تأسیسات و تولید و انتقال نیروی برق در ایران در کوتاه‌ترین مهلت ممکن به‌کار افتد. در مورد کیفیت و ایمنی و اولویت اجراء، دولت فرانسه تضمین‌های لازم را به دولت ایران خواهد ‌داد و بدین‌منظور، سازمان‌های تخصصی خود را ملزم خواهد ‌داشت که همان امکاناتی را که برای ایجاد چنین تأسیساتی در فرانسه وجود ‌دارد، در ‌اختیار ایران بگذارد. مؤسسات دولتی فرانسه، هر‌ نوع خدمات مورد نیاز را در اختیار مؤسسات ایرانی مربوطه قرار خواهند ‌داد.

طبق این موافقت‌نامه، در مورد تأمین سوخت نیروگاه‌های اتمی ایران نیز نسبت به موارد ذیل توافق حاصل ‌گردید:

-        در مورد اورانیوم طبیعی، فرانسه برای ایجاد یک صنعت ملی در ایران مساعدت لازم را خواهد ‌نمود و امکان اجرای طرح‌های مشترک ایران و فرانسه در کشورهای ثالث مورد بررسی قرار خواهد‌ گرفت.

-        فرانسه، متعهد‌ می‌شود در‌صورت لزوم، در آغاز امر نیازمندی‌های ایران را از لحاظ اورانیوم طبیعی برآورده ‌سازد.

-        در مورد غنی‌کردن اورانیوم، فرانسه متعهد ‌می‌شود در مرحله اول نیازمندی‌های ایران را با انعقاد قراردادهائی که مدت آن‌ها معین خواهد گردید، رفع ‌نماید.

-        از‌جانب دیگر، ایران و فرانسه امکانات لازم برای دسترسی مستقیم ایران به این صنعت را مورد بررسی قرار خواهند ‌داد.

-        در مورد سایر فعالیت‌های مربوط به مواد سوختی (ساخت و حمل و نقل و تصفیه مجدد و …)، اقدامات مشابهی معمول خواهد گردید. در بدو امر، فرانسه متعهد ‌می‌شود خدمات لازم را تأمین ‌کند و همزمان با آن، ترتیب لازم برای این ‌که ایران در آینده فعالیت‌های مزبور را در‌ ‌دست ‌گیرد، داده خواهد ‌شد.

دیگر زمینه های همکاری هسته‌ای مورد اشاره در این موافقت‌نامه، عبارتنداز:

-        با توجه به اهمیت بسیاری که رآکتورهای فوق زاینده به‌خصوص به‌منظور کمک به استقلال ملی از لحاظ انرژی دارند، ایران و فرانسه نحوه‌های همکاری ممکن را در این زمینه مورد بررسی قرار خواهند ‌داد.

-        همکاری نزدیک ایران و فرانسه در زمینه شیرین‌کردن آب‌ شور با استفاده از نیروی اتم و نیز در زمینه استفاده از نیروگاه‌های اتمی کوچک.

-        ایران امکاناتی را که در زمینه ساختن کشتی های تجارتی اتمی، به‌خصوص کشتی های نفت‌کش در فرانسه حاصل‌گردیده، بلافاصله مورد بررسی قرار خواهد ‌داد.[17]

در تاریخ 23 دسامبر 1974 نیز به‌مناسبت دیدار رسمی شیراک، نخست وزیر فرانسه، از ایران مذاکراتی بین مقامات دو دولت در ارتباط با مشارکت ایران در کارخانه‌های غنی‌سازی اورانیوم با استفاده از فرآیند انتشار گازی فرانسوی به‌ویژه یورودیف1، صورت‌ گرفت و موافقت‌نامه همکاری بین طرفین در زمینه غنی‌سازی اورانیوم و مسائل مالی مربوطه منعقد گردید.[18] با این هدف، دولت ایران و دولت جمهوری فرانسه، به توافقات ذیل دست ‌یافتند:

-        سازمان انرژی اتمی ایران و کمیساریای انرژی اتمی فرانسه موافقت ‌کردند که تا 5 ماه از تاریخ این موافقت‌نامه، شرکت مشترکی را تحت قوانین فرانسوی ایجاد ‌نمایند که در ‌ابتداء سرمایۀ آن بین دو‌ طرف به ‌نسبت 60 درصد برای کمیساریا و 40 درصد برای سازمان تقسیم ‌شود. کمیساریا به شرکت مزبور (شرکت فرانسوی- ایرانی) بلافاصله پس از ایجاد آن، بخشی از مایملک خود در یورودیف1 را بالغ بر 25 درصد از کل سهام یورودیف1 منتقل خواهد ‌کرد. حقوق ناشی از ظرفیت غنی‌سازی قابل دسترس در شرکت فرانسوی- ایرانی، به‌عنوان یک سهام‌دار در یورودیف1، توسط کمیساریا و سازمان نسبت به مشارکت آن‌ها در شرکت فرانسوی- ایرانی تسهیم خواهد ‌شد.

-        موافقت ‌شد که اعضای شورای نظارت (هیأت مدیره) یورودیف1، شامل حداقل یک ایرانی که توسط سازمان پیشنهاد خواهد ‌شد، گردد.

-        دو طرف همچنین موافقت ‌کردند که در اسرع وقت ممکن، مشترکاً شرکت دومی را به‌منظور درگیر‌شدن در غنی‌سازی اورانیوم ایجاد ‌نمایند که احتمالا می‌تواند شامل شرکای دیگری نیز باشد.

-        موافقت‌ شد که موافقت‌نامه ای نیز در خصوص مشارکت و غنی‌سازی اورانیوم بین کمیساریا و سازمان نهایی شود.

در تاریخ تاریخ 7 مه 1975 نیز در تهران قراردادی بین سازمان انرژی اتمی ایران و تکنیک‌اتم فرانسه برای راه‌اندازی یک مرکز تحقیق و توسعه هسته‌ای در ایران امضاء شد. طبق این قرارداد، سازمان و تکنیک‌اتم تصمیم گرفتند از طریق مراحل مختلف که به آماده بهره‌برداری ‌شدن مرکز تحقیق و توسعه هسته‌ای منجر خواهد ‌شد با یکدیگر همکاری‌ نماید.[19]

‌در تاریخ 16 اکتبر 1977 مطابق با 24 مهرماه 1356، پروتکلی بین دولت ایران و دولت فرانسه درباره ایجاد و بهره‌برداری از دو نیروگاه هسته‌ای منعقد گردید که در 21 اردیبهشت 1357 نیز به تصویب مجلس ملی ایران رسید.ایران و فرانسه با علاقمندی به توسعه همکاری در زمینه استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای، با توجه به قرارداد منعقده بین سازمان انرژی اتمی ایران و صنایع فرانسه برای خرید دو نیروگاه هسته‌ای هر‌یک به ظرفیت 900 مگاوات، با توجه به قصد دو دولت برای تسهیل ایجاد و بهره‌برداری از این دو نیروگاه، به‌شرح زیر موافقت نمودند:

-        دولت فرانسه متعهد ‌شد تا حد امکان تسهیلات لازم را برای ایجاد نیروگاه‌های اتمی ایران 3 و ایران 4 به ‌وسیله صنایع فرانسه با شرایط رضایت‌بخش فراهم نموده و سوخت مورد نیاز این دو نیروگاه را تا مدت ده‌سال تأمین ‌کند.

-        برای این منظور، دولت فرانسه متعهد ‌شد مجوزهای صادراتی لازم را با توجه به تعهدات بین‌المللی خود در تاریخ امضای این پروتکل و به شرط اجرای مقررات پروتکل حاضر در مورد تضمین استفاده صلح‌جویانه زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سوئی و حفاظت فیزیکی از سوی دیگر و نیز در مورد سوخت مصرف‌شده صادر نماید.

-        در مورد سوخت مصرف‌شده در نیروگاه‌های هسته‌ای نیز دولت فرانسه متعهد ‌شد از تصفیه مجدد و بازیابی مواد سوخت مصرف‌شدۀ این نیروگاه‌ها در فرانسه ممانعت ‌ننماید. پلوتونیوم حاصل از این تصفیه مجدد برای مصرف‌کنندگان ایرانی یا مصرف‌کنندگان احتمالی دیگر که مورد توافق طرفین باشند، برای تغذیه نیروگاه‌های اتمی و به شکل سوخت ساخته ‌شده به‌ منظور جلوگیری از ربوده‌شدن آن به هنگام حمل‌ونقل، مجدداً ارسال خواهد شد.[20]

در سال 1356 نیز قراردادی با شرکت CGG فرانسه برای اکتشاف اورانیوم منعقد گردید.