سمینار «روابط ایران و فرانسه» با نگاهی بر آینده پژوهی راهبردی

همت دانشگاه تهران برگزار شد؛

سمینار «روابط ایران و فرانسه» با نگاهی بر آینده پژوهی راهبردی

 سه‌شنبه ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۵ - ۲۰:۳۹

دیپلماسی مذهبی، نقش پاریس در مذاکرات هسته ای ایران و فرصت هایی که با تقویت مفهوم اتحاد هوشمند پیش روی دو کشور است از موضوعات مورد بحث در سمینار «روابط ایران و فرانسه» بود.

به گزارش خبرنگار مهر، دانشگاه تهران به تازگی میزبان نشستی با عنوان «روابط ایران و فرانسه» بود که با حضور اساتیدی چون «امانوئل دوپویی» رئیس موسسه آینده نگری و امنیت اروپا، «محمود دلفانی» مدیر آموزشگاه عالی روش شناسی علوم انسانی در پاریس و «کریم پاکزاد» مسئول روابط بین الملل حزب سوسیالست فرانسه، در دانشکده حقوق و علوم سیاسی برگزار شد.

از جمله موضوعات مورد بحث در این نشست می توان به انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۷ فرانسه و نحوه تعامل هر یک از احزاب سیاسی این کشور با ایران، نقشه راه مشترک در همکاری با آفریقا و همچنین بررسی روابط ایران و فرانسه در چارچوب آینده پژوهی راهبردی اشاره کرد.

در آغاز سمینار که در میان جمعی از اساتید و دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد، دکتر امانوئل دوپویی با توجه به ضرورت همکاری های منطقه ای و با نگاه به منافع مشترکی که ایران و فرانسه می توانند در گستره قاره آفریقا دنبال کنند، اظهار داشت: شاید بتوان گفت که قاره آفریقا در حال حاضر مدلی است از آنچه که آسیا در دهه ۶۰ تجربه کرد. منظور از این حرف کشورهای در حال توسعه است. در واقع ما با بازتعریف مفاهیم گوناگونی مثل دولت، استفاده و بهره گیری از ثروت های موجود روبرو هستیم. اصل صحبت های من این است که دفاع اروپا در واقع به شکلی با مسئله دفاع آفریقا گره خورده است. در اینجا بحث همکاری مشترک و بحث آموزش مطرح است.

به گفته دوپویی، قاره آفریقا در واقع نظامی ترین قاره جهان است. از ۱۸۰ هزار کلاه آبی سازمان ملل، ۴۰ هزار نفر در قاره آفریقا مستقر هستند که از این تعداد ۱۰ هزار نفر هم فرانسوی هستند. از سوی دیگر، قاره آفریقا را قاره اسلام هم می نامیم. بنابراین شاید بهتر باشد که در این قاره نوعی دیپلماسی مذهبی را در نظر بگیریم و این کاری است که برخی از کشورها در حال حاضر انجام می دهند.

وی ادامه داد: حال سوال این است که چرا ایران این هدف را پیگیری نکند؟ همانطور که گفتم بعضی از کشورها این کار را انجام می دهند. مثلا مصر بیشتر تمرکز خود را به جای مدیترانه بر آفریقا متمرکز کرده است و یا ترکیه و مراکش با تعلیم دادن امامان مساجد در حال ترویج اسلام (مطابق با معیارهای مورد نظر خود) هستند.

به عقیده دوپویی، ایران باید نقش بیشتری را در چارچوب آموزش و دیپلماسی مذهبی ایفا کند. البته وی تاکید کرد که ایران در این زمینه فعال بوده است.  به عنوان مثال ۳۰ هزار نفر از دانشجویانی که در آفریقا هستند از سوی دانشگاه بین المللی «جامعه المصطفی» آموزش دیده اند.

وی در این باره گفت: در واقع این فرصتی برای ترویج مذهب شیعه است و در این راه ایران می تواند با کشورهای دیگر از جمله مراکش همکاری کند. برای رسیدن به یک مدل نهایی می توان اسلام در قاره آفریقا را در چارچوب های مختلفی مثل سیاسی، اسلام گرایی و حتی سکولاریزم  به بحث گذاشت.

دوپویی در توضیح نگاه راهبردی که می توان به مسائل فرهنگی مثل فراگیری زبان داشت، مثال ساده ای زد و گفت: زمانی رئیس جمهوری چین در سفر به فرانسه در پاسخ به چرایی حضور ۵۰ هزار دانشجوی چینی در این کشور  اعلام کرد که ما برای یادگیری زبان فرانسه اینجا نیستیم بلکه آمده ایم تا زبان فرانسه را یاد گرفته و بعد آموخته های خود را در آفریقا به کار بگیریم و حوزه نفوذ خود را بیشتر کنیم.

در ادامه نشست، دکتر کریم پاکزاد در مقام یکی از اعضای برجسته حزب حاکم سوسیالیست فرانسه به ارائه تعریفی مختصر از احزاب سیاسی این کشور پرداخت و با در نظر گرفتن انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۷ فرانسه، شرح کوتاهی از نحوه تعامل هر یک از این احزاب سیاسی با ایران داد.

وی در این باره گفت: پیش بینی اوضاع انتخابات فرانسه با توجه به اینکه افکار عمومی در این کشور به راحتی تحت تاثیر مسائل کوچک اجتماعی و سیاسی  قرار می گیرد، بسیار دشوار است.   کوچکترین عوامل اقتصادی، اجتماعی و تروریستی می تواند در نوع انتخاب مردم موثر باشد.    

با این حساب، قادر نیستیم که تحولات یک سال آینده را به طور کامل پیش بینی کنیم ولی با اتکا به برخی از شاخص ها می توانیم احتمالاتی را لحاظ کنیم.

وی ادامه داد: «فرانسوا اولاند» وعده داده که اگر تا پایان دوره ریاست جمهوری خود شاخص اشتغال زایی را افزایش ندهد، خود را برای حضور در انتخابات نامزد نخواهد کرد و جای خوشحالی است که این اواخر وضع اقتصای در جهتی پیش رفته است که نرخ بیکاری تا حدی روند نزولی داشته است. اگر اولاند بتواند طی ۱۰ ماه آینده، نرخ بیکاری را کم کند در این صورت احتمال پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۷ فرانسه افزایش چشمگیری خواهد داشت.

پاکزاد تاکید کرد: سرنوشت انتخابات در عین حال وابسته به این است که نامزد اصلی احزاب راست چه کسی خواهد بود؟ فراموش نکنیم که فرانسه در سال های اخیر شاهد رشد نیروی قدرتمندی بوده است که از عواملی چون بیکاری، بحران پناهندگان، اقتصاد و همه مشکلات اجتماعی سوء استفاده می کند و در عین حال سیاستی نژاد پرستانه دارد. این حزب «جبهه ملی فرانسه» نام دارد و شرایط امروز به گونه ای است که می توانیم توفیقاتی را برای «مارین لوپن» رهبر آن پیش بینی کنیم.

عضو حزب سوسیالیست فرانسه افزود: در باره چگونگی برقراری رابطه با ایران تفاوت چندانی بین حزب راست سنتی و حزب چپ سنتی وجود ندارد. اما در خصوص جبهه ملی وضع فرق می کند. این حزب اسلام هراسی را ترویج می کند و شدیدا علیه کشورهای عربی است و با ایران هم اگر چه عرب نیست به دلیل مسلمان بودن سر ناسازگاری دارد.

وی در خصوص نقش پاریس در مذاکرات هسته ای ایران گفت: اگر توجه کرده باشید در جریان مذاکرات هسته ای، وزیر خارجه فرانسه مواضع قاطع تری نسبت به سایر همتایان خود داشت. این به آن دلیل نبود که فرانسه مخالف توافق یا به دنبال کارشکنی بود. از همان لحظه ای که آمریکا اراده آن را پیدا کرد که با ایران کنار بیاید، فرانسه هم تصمیم مشابهی را گرفت. سختگیری  فرانسه در برخی موارد فقط در راستای اعتبار بخشی به توافق هسته ای بود تا به این ترتیب با رعایت همه جوانب حساس در جهت خلع سلاح مثلث اسرائیل، عربستان سعودی و جمهوریخواهان آمریکایی پیش برود و به آنها بفهاند که این توافق به اندازه کافی محکم هست.

پاکزاد تاکید کرد: درست به همین دلیل است که از فردای امضای توافق هسته ای فرانسه ابتکار عمل را برای بهبود هر چه بهتر روابط با ایران به دست گرفت.

در نهایت، دکتر «محمود دلفانی» به عنوان آخرین سخنران این نشست به صحبت درباره آینده پژوهی راهبردی و بررسی روابط ایران و فرانسه در چارچوب آینده های ممکن پرداخت.

وی در این باره گفت: در تاریخ دیپلماسی اروپا کمتر می بینیم که یک کشور اروپایی رابطه ای چنین بی سابقه با ایران در همه چارچوب های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داشته باشد. من سه مفهوم زمانی را در رابطه دو کشور تعریف می کنم که ما در آینده پژوهی راهبردی با آنها سر و کار داریم و شامل گذشته، حال و آینده است.

دلفانی ادامه داد: به نظر می آید که در حال حاضر نوعی گذشته گرایی در رابطه ایران و فرانسه وجود دارد. این گذشته از لحاظ فرهنگی بسیار خوب بوده است حال آنکه به لحاظ سیاسی چندان درخشان نیست و صد البته که لحظات بسیار تاریک و زخم هایی در رابطه دو کشور وجود دارد. این زخم ها به گونه ای است که اگر در گذشته گرایی باقی بمانیم هیچ تاثیر مثبتی در حال وآینده رابطه طرفین باقی نخواهد گذاشت.

وی تاکید کرد: ما در حوزه سیاسی مشکلات زیادی داریم و متاسفانه در حوزه اقتصادی و تجاری هم فرانسه هنوز دید شبه استعماری خود را نگه داشته است. متاسفانه فرانسه به جای بهبود و به کاری گیری مفهوم و ساز و کار تبادل اقتصادی و بازرگانی بیشتر به چشم مشتری به ایران نگاه کرده. رابطه اقتصادی فرانسه و ایران بیشتر در چارچوب فروشنده و خریدار است. تا موقعی که فرانسه ایران را به چشم خریدار نگاه کند و در همه رسانه ها از این کشور به عنوان یک بازار ۸۰ میلیونی یاد کند، راه به جایی نخواهد برد.

به عقیده دلفانی، ایران و فرانسه باید تغییراتی را در زمان حال ایجاد و مکانیزم هایی را در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی تعریف کنند تا به یک آینده مطلوب رسیده و به لحاظ زمانی به این هدف نزدیکتر شوند.

اما وی تاکید کرد: ما در روابط ایران و فرانسه با چند چالش روبرو هستیم. مهمترین چالش دشواری هایی از جانب خود دولت فرانسه در موضوع سیاست های خاورمیانه ای این کشور به ویژه سیاست تعامل با اعراب است.

به گفته دلفانی، بحث اصلی خاورمیانه امروز ریتم استراتژیک است و به هم خوردگی این ریتم پیچیدگی زیادی را ایجاد می کند.

وی توضیح داد، سوریه نمونه کامل و بی سابقه به هم ریختگی و آشفتگی در ریتم استراتژیک است. به هم ریختگی ریتم استراتژیک یعنی اینکه فهم و دریافت و تعریف بعضی مفاهیم استراتژیک مثل خطر، تهدید و منافع مشترک دچار آشفتگی می شود آن هم در حوزه ژئوپلیتیکی که هر کدام از کشورها به لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با هم ارتباطات ویژه ای دارند.

از نگاه وی، مسئله دیگری که ریتم استراتژیک خاورمیانه را به هم زده آن است که در چشم کشورهای این حوزه، ارتباطات برون منطقه ای نسبت به ارتباطات درون منطقه ای ارجحیت بیشتری یافته است.  به بیان ساده بازی در خارج از زمین بازی انجام می شود آن هم زمینی که برای اولین بار تعداد زیادی بازیگر درآن حضور دارند. در بحران کنونی خاورمیانه مسئله بی سابقه و در عین حال جالب آن است که حتی در بعضی لحظات یک کشور کوچک هم می تواند هم وزنی کرده و معادلات بازی را به هم بزند.

دلفانی در ادامه گفت: مسئله دیگری که باید به آن پرداخت این است که برخی در ایران فکر می کنند مرکز ثقل بین المللی تغییر کرده و مثلا آمریکا دیگر احتیاجی به نفت عربستان ندارد و منطقه در حال تخلیه است و به جای آن مجالی برای حضور ایران، روسیه و فرانسه وجود دارد. به این قضیه باید با دقت نگاه شود.

وی تاکید کرد: دوره اتحادهای راهبردی کلاسیک باقی مانده از دوران جنگ سرد تمام شده است.  ما دیگر با اتحاد راهبردی به عنوان یک مفهوم کامل روبرو نیستیم. ما در حال حاظر می توانیم ائتلاف راهبردی، همراهی راهبردی آن هم به صورت کوتاه مدت داشته باشیم به طوری که در هر لحظه قابل تغییر باشد. ایجاد اتحادهای موضوعی و موضعی کوتاه مدت اتفاق بسیار مهمی است و باید دید در چارچوب تئوری بازی ها چطور ایران و فرانسه می توانند حداقل مدلی برای این مفهوم جدید باشند. در این نوع اتحادهای موضوعی کوتاه مدت، به ویژه در حوزه اقتصادی، می توان در آن واحد با چند کشور ارتباط داشت چون در هر لحظه می توان این اتحاد را به هم زد و با کشور دیگری وارد اتحاد شد.   

دلفانی در نهایت گفت: تقویت این مفهوم (برقراری اتحادهای موضوعی و موضعی کوتاه مدت) می تواند به ما در کاهش ایرن هراسی و ایران گریزی کمک کند. در همین چارچوب می توان با لحاظ کردن برخی تغییرات مفهومی به اتحاد هوشمند فکر کرد – اتحادی که استراژیک بوده، اندازه های مشخص و تعریف شده ای دارد، عنصر جاه طلبی را در خود گنجانده و در عین حال واقع گرایانه و کوتاه مدت است.

مریم خرمایی